De kebaya als Unesco erfgoed van Zuidoost-Azië

Maar wat is een kebaya precies? Het is lastig hier een exacte definitie voor te geven, iets waar de inschrijvers ook moeite mee hadden. Online op de Unesco website voor Intangible Cultural Heritage is terug te lezen: ‘Kebaya is een top die opent aan de voorkant, vaak gedecoreerd met complex borduurwerk en gedragen met sluitingen zoals broches of knopen. Dit komt voor in verschillende lengtes en kan gedragen worden met een passende sarong (heuprok)”. Dit veroorzaakte al onenigheid. Ook in de rondreizende expositie ‘Love, Kebaya’, die was gemaakt om verschillende soorten kebaya uit de verschillende landen te laten zien. Zo is een kebaya helemaal niet altijd geborduurd, maar net zo vaak gemaakt van een geprinte of gewoven stof. Ook openen niet alle kebaya’s aan de voorzijde.

De expositie bracht een hele online discussie teweeg over wat nou eigenlijk een kebaya genoemd mag worden. De kebaya in kwestie was een reproductie van een ‘Kebaya Saloma’. De kebaya werd vernoemd naar de Malaise-Singaporese zangeres Saloma (1935-1983) die eind jaren 50 een trend te weeg bracht met haar zeer nauw aansluitende kebaya’s en sarongs. Om in de kebaya te komen en om een mooie pasvorm aan de voorkant te hebben, werd er een rits achterin gezet. De kebaya werd opnieuw gemaakt voor de expositie door de Kebaya Sociéte, een online platform om de verscheidenheid van de kebaya en haar dragers te vieren.

Tegenwoordig is de moderne kebaya (kebaya modern) juist eerder een modest keuze die los vallend is, liefst lang met lange mouwen in neutrale, vaak pastelkleuren. Omdat deze aan de voorzijde zo dicht mogelijk moeten zijn, zijn deze vaak ook niet open, of hebben een rits aan de zijkant. 

De kebaya wordt gezien als typische dracht voor vrouwen in Zuidoost-Azië en het wordt daar dan ook gedragen door verschillende bevolkingsgroepen in verschillende stijlen. Zoals de eerder genoemde modest kebaya, is er ook een variant gelinkt aan het Sultanaat van Java. Deze royal stijl kreeg een onverwachte opleving door de Netflix serie ‘Gadis Kretek’ (Cigarette Girl) uit 2023. De billboards die hingen in o.a. Jakarta en Singapore voor deze serie, die zich afspeelt in de jaren ’60 op Java, veroorzaakte een trend bij influencers om de zwarte, brokaat, schuin sluitende kebaya van de hoofdrolspeelster na te maken.

Kebaya werd door de eeuwen heen op verschillende wijze geschreven; qaba (Arabisch woord), cabaya (benaming mogelijk geïntroduceerd door de Portugezen in de 16de eeuw), cabaaij (oude Nederlandse spelling VOC), kabaai (oude Nederlandse spelling 19de eeuw), kabaja of kebaja (Nederlandse spelling). Voor deze blog is gekozen voor de internationale spelling ‘kebaya’.

Er zijn nog veel meer soorten kebaya’s en ze worden ook op vele plekken nog gedragen, zelfs hier in Nederland. In onze Nederlandse museale collecties is echter maar één soort kebaya (over)vertegenwoordigd, namelijk de witte variant met kant, ook wel de Europese of ‘kebaya noni’ genoemd. Van de andere zijn slechts enkele voorbeelden te vinden, waaronder de Javaanse variant genaamd Kebaya Kartini en Kutubaru, en de Peranakan Chinese versie bekend onder de namen Kebaya Encim en Nyonya. Hopelijk wordt de diversiteit van de kebaya ook zichtbaar in de Nederlandse collecties, want het is immers ook hier voor velen een belangrijke dracht tijdens speciale gelegenheden.