De wandeljapon in het Amsterdam Museum: van Sophia Lopez Suasso of niet?

Het museum begon pas na de Tweede Wereldoorlog met het structureel vastleggen van de herkomst van de objecten, maar toen was de achtergrond van de japon al in de vergetelheid geraakt. [1] De kern van de modecollectie van het Amsterdam Museum, voorheen onderdeel van het Stedelijk Museum, wordt gevormd door de verzameling van Sophia Lopez Suasso (1816- 1890). 

Deze fervente verzamelaar liet haar collectie na haar overlijden na aan de gemeente Amsterdam. Het is mogelijk dat deze japon ook uit haar collectie komt. In 1919 werd de  japon namelijk getoond in een tentoonstelling over historische kostuums, die voornamelijk uit de collectie van Sophia bestond. Daarnaast bevinden zich in de collectie van het Amsterdam Museum nog een parasol, een paar zomerschoenen en een crinoline (afb. 2-4), die wat betreft de kleur overeen lijken te komen met de japon. Is het mogelijk dat deze vier objecten samen ooit een ensemble vormden? 

Sophia Adriana de Bruijn trouwde in 1860 met Augustus Pieter Lopez Suasso, een man van adellijke afkomst. Ze waren beiden enthousiaste verzamelaars. Ook na het overlijden van haar man ging Sophia Suasso door met verzamelen. Toen ze zelf overleed in 1890 liet zij haar  verzameling na aan de gemeente Amsterdam. In haar testament stond geschreven dat de  collectie tentoongesteld moest worden voor het publiek onder de naam 'Sophia Augusta Stichting' [2]. Een paar jaar later werd het Stedelijk Museum gesticht, met als kern de collectie van mevrouw Lopez Suasso. In 1926 werd het Amsterdams Historisch Museum opgericht, dat viel onder het beheer van het Stedelijk Museum. In 1985 werden de musea gesplitst en verhuisde de verzameling van Sophia Suasso naar het Amsterdams Historisch Museum, dat vanaf 2010 het Amsterdam Museum ging heten. Bij de inventarisatie van de verzameling van Sophia Lopez Suasso in 1890 werd duidelijk dat ze veel kleding bezat. Nu nog is van ongeveer 200 kledingstukken en 260 hoeden, paren schoenen en accessoires bekend dat ze van haar waren. Het is niet bekend of deze kleding allemaal door haar gedragen was of dat ze later ook nog kleding verzameld had [3]. Het merendeel van de kostuums komt uit de periode 1860 tot 1890 [4]. 

Van de wandeljapon is een 3D-scan en een 360 graden foto gemaakt als onderdeel van het  digitalisteringsproject Unlocking Fashion Heritage (ULFH). Dit project, uitgevoerd vanuit Modemuze, heeft als doel om historische en ambachtelijke kennis te ontsluiten voor een breed publiek. Het project onderzoekt wat voor digitaliseringstechnieken kunnen worden ingezet voor het presenteren van mode-erfgoed [5]. De wandeljapon is te fragiel om nog tentoon te kunnen stellen en hetzelfde geldt voor veel andere objecten. Er wordt gezocht naar een manier om ook fragiele objecten nog zichtbaar te kunnen maken, zodat ze niet voor altijd in een depot verdwijnen. Modemuze heeft twee verschillende toepassingen bedacht. De eerste betreft het tot in detail kunnen onderzoeken en bekijken van de objecten en de tweede het kunnen  ‘aantrekken’ van kledingstukken in een digitale passpiegel [6]. Beide toepassingen hebben verschillende voordelen. Zoals genoemd kunnen de gescande objecten in slechte staat zijn. Als dat zo is, kunnen ze niet meer tentoongesteld worden en zijn ze voor bezoekers niet toegankelijk. Ook als een kledingstuk wél tentoongesteld kan worden, is dat meestal tijdelijk en kan de toeschouwer het object vaak niet van dichtbij bekijken. Met een hoge-resolutie 360-graden foto worden deze beide problemen opgelost. Een ander bijkomend voordeel is dat een object online voor meer mensen toegankelijk is dan wanneer het alleen in het museum beschikbaar is. 

In “Experiments in High Resolution Imaging for Exhibition and Publication of Historic Fashion” wordt benadrukt dat deze democratisering van het museum erg waardevol  is [7]. Hetzelfde punt wordt door C.Y.A. Chiu en D.T.L. Shih benoemd in “Cultural Engagement  and Interactive Communication.” Het digitaal ‘tentoonstellen’ van objecten geeft het museum  de kans om met een wereldwijd publiek om te gaan [8]. De toepassing van het ‘aantrekken’ van kledingstukken in een digitale passpiegel heeft ook verschillende voordelen. Allereerst  stimuleert zo’n spiegel interactie tussen de bezoeker en het museum. Chiu en Shih schrijven hier over dat digitale technologie nieuwe manieren van betrokkenheid, interpretatie en ervaring biedt aan de toeschouwer. Dit heeft een positieve invloed op de band tussen de bezoeker en het museum [9]. Ook Flavia Loscialpo benadrukt in “From the physical to the digital and back” het belang van een interactieve ervaring voor de toeschouwer [10]. 

De  passpiegel draagt daarnaast bij aan de oplossing van een tweede probleem, namelijk het gebrek aan datgene dat mode levend maakt: het lichaam. Historische kleding kan niet mee  gedragen worden, en hoewel een digitale passpiegel niet hetzelfde is als het daadwerkelijk aan hebben van een kledingstuk, geeft het wel de mogelijkheid om het leven terug te brengen in  de mode. Loscialpo schrijft dat het de dynamiek en aanwezigheid weer kan toevoegen aan de mode die normaal op een statische manier tentoongesteld wordt [11]. Behalve deze toepassingen wil ULFH verder kijken naar hoe digitale modecollecties ook buiten de museale omgeving kunnen worden toegepast [12]. 

Voor deze japon, die in zo’n slechte staat verkeert dat die niet meer tentoongesteld kan worden, is de moderne technologie van de 360-graden fotografie echt een uitkomst.  

Behalve deze japon, bevinden zich in de collectie van het Amsterdam Museum nog drie andere objecten die mogelijk met de japon een ensemble vormen. Het gaat daarbij om een parasol, een paar zomerschoenen en een crinoline (Afb. 2-4). Op het eerste gezicht lijken de parasol, de  schoenen en de japon bij elkaar te horen. Ze zijn alle drie van een ander materiaal (de japon is  van wol, de parasol van zijde en de schoenen van linnen), maar de kleur beige ligt erg dicht bij elkaar. Ook het blauwe lint waarmee alle drie de objecten zijn afgewerkt is nagenoeg hetzelfde. Vooral de parasol en de schoenen zijn een goede match (afb. 4). Het lint is ook bij allebei van zijde. Het is niet met zekerheid te zeggen of deze drie objecten als ensemble zijn  gemaakt. Op dit moment zijn ze op verschillende tijden gedateerd. De japon is gedateerd tussen 1860 en 1870, de schoenen 1850-1860 en de parasol 1870-1880. Het kan inderdaad zo zijn dat deze datering klopt en dat de objecten niet origineel bij elkaar horen of dat ze pas later als ensemble gedragen zijn. Het is ook een mogelijkheid dat bij bijvoorbeeld de schoenen het  blauwe band later is toegevoegd om ze te laten passen bij de parasol en de japon. Een laatste optie is dat ze wél oorspronkelijk alle drie bij elkaar horen en dat de dateringen dichterbij elkaar zouden moeten liggen.  

De crinoline is een minder goede match met de rest van de objecten (afb. 5). De kleur van het katoen komt redelijk overeen met de kleur van de japon, maar het blauwe band waarmee de  crinoline afgezet is, heeft een heel andere kleur dan het band van de andere objecten. Het kan nog steeds zo zijn dat deze crinoline gedragen werd bij de japon, omdat die wel gedragen werd in combinatie met een crinoline en ze in dezelfde periode gedateerd zijn. Het is echter ook mogelijk dat ze niet samen gedragen zijn en oorspronkelijk uit twee verschillende collecties komen. 

Over de herkomst van de japon is weinig bekend. Wat we wel weten is dat de japon in 1919 is tentoongesteld in het Stedelijk Museum in de Tentoonstelling van historische kleeding. Deze werd gehouden ten behoeve van de Vereeniging tot verbetering van het lot der Blinden in Nederland en zijne Koloniën. Er is een foto van deze japon tijdens de tentoonstelling (afb. 6). Van de tentoonstelling is de catalogus nog terug te vinden. In het voorwoord van de catalogus staat geschreven dat de verzameling kostuums van Sophia Lopez Suasso de kern van de  tentoonstelling vormt [13]. Verder staat in de inzenderslijst het Suasso Museum genoteerd, in de lijst met kleding aangeduid met “M.S.” Het is mij niet helemaal duidelijk of met Suasso Museum het Stedelijk Museum wordt bedoeld of de Sophia Augusta Stichting, maar er kan in ieder geval van uitgegaan worden dat de kledingstukken aangeduid met M.S. uit de collectie van mevrouw Suasso komen. In de lijst staan twee omschrijvingen die mogelijk verwijzen naar deze japon. Beide staan gemarkeerd als komend uit het Suasso Museum. De eerste omschrijving is als volgt: “Japon van een soort alpaca, zeer in zwang in de jaren ’60-’70. De taille eindigt onder de japon. […] De middelmatig-wijde, lange mouw heeft aan den schouder een fronsel-versiering, typeerend voor dit tijdperk. Over den rok met volant een ‘double-jupe’  met volant. Verder veel rozetten en fronselversieringen. Ca. 1865” [14]. 

De tweede mogelijke  japon staat als volgt omschreven: “Zandkleurige, helderblauw gestreepte japon, van voren met  een van den hals tot de voeten loopende rij knoopen sluitend. De met zeer veel geplisseerde strooken, kwastjes en franjes versierde ‘polonaise’, zooals de aaneengeknipte taille en bovenrok heeten, is a.h.w. de vermoderniseering van de soort ‘wink’ Type 1. Een groote tournure […] wordt hierbij gedragen. 1875-80” [15]. Van deze beschrijvingen heeft de eerste  mijn voorkeur, ook al is die niet helemaal passend. Een aantal dingen klopt wat mij betreft sowieso, namelijk de stofsoort, de lengte van de taille, de mouw en de “double-jupe”. De rest van de omschrijving is niet helemaal passend, maar ook niet volledig afwijkend, zoals dat naar mijn mening bij de tweede omschrijving is. Die begint namelijk erg goed met “zandkleurige, helderblauw gestreepte japon,” maar wijkt daarna verder behoorlijk af. Onder andere de rij knopen tot de voeten en de polonaise en tournure zijn niet juist. Dat is op de japon vandaag en op de foto van de tentoonstelling niet terug te zien. Ook de datering is hier iets te laat. Daarom zou ik, ondanks de fouten bij beide, toch kiezen voor de eerste omschrijving. Omdat het zeker is dat deze japon tijdens de tentoonstelling getoond is, lijkt mij dat de japon wel in de lijst met kledingstukken moet staan. De eerste japon beschrijving komt dan wat mij betreft het meest overeen.  

Een tweede, nog veel waardevollere primaire bron, is een lijst die Sophia Lopez Suasso zelf had opgesteld met “de kleederen die bewaart moeten blijven.” Hierin staan onder  andere kleding, parasols, schoenen en “diverse goederen.” Ook in dit schriftje staat een aantal mogelijke omschrijvingen voor deze japon. De eerste optie luidt als volgt: “Een leverkleurige japon gegarneerd met pliezes. Een leverkleurige tabelje en een zjeket met kant”[16]. Daarbij wordt met “tabelje” waarschijnlijk een tablier bedoeld. Daarmee zal worden gedoeld op de draperie of overrok. De kleuromschrijving is passend bij de japon. Ook de omschrijving van  plissés en een jacquet met kant lijken te kloppen. De rok valt in plooien en het jasje van de japon heeft een kanten kraag. Het nadeel van deze omschrijving is dat er in het schriftje geen omschrijvingen van een parasol of schoenen staan die hierop lijken. Dat zou erop kunnen duiden dat ze toch oorspronkelijk geen ensemble zijn, of dat mevrouw Suasso ze niet belangrijk genoeg achtte om ze te bewaren, maar dat toch is gebeurd. De laatste optie lijkt mij het meest voor de hand liggend. Een tweede beschrijving heeft wél overeenkomende vermeldingen van een parasol en een paar schoenen. De japon wordt als volgt omschreven:  “een geele fantasie japon met blauwe strepen en franje.” Over de parasol en de schoenen wordt het volgende geschreven: “een geele zijde parasol met blauw zij afgezet van binnen [met] blauw zij” en “een paar geele pantoffels met blauw en rozette.” De belangrijkste  afwijking bij deze omschrijvingen is de kleur: is deze japon inderdaad geel? De parasol en schoenen komen verder erg goed overeen met de beschrijving. De japon is minder passend:  zowel de vermelding van fantasie als de franje zijn niet helemaal juist. Geen van de  vermeldingen is perfect passend, maar de eerste omschrijving heeft mijn voorkeur.  

Ook in andere primaire bronnen ben ik nog op zoek gegaan naar vermeldingen van de collectie van Sophia Lopez Suasso en van deze wandeljapon. Hiervoor heb ik uit het archief  van P. van Eeghen (beschikbaar in het stadsarchief van de gemeente Amsterdam) verschillende stukken gelezen betreffende de boedel Lopez Suasso en de Sophia Augusta  Stichting. Van Eeghen was namelijk lid van de commissie van toezicht over het Stedelijk  Museum en de stichting [17]. Ook een kopie van het legaat van mevrouw Suasso heb ik  bekeken [18]. Verder heb ik verscheidenen kranten- en tijdschriftartikelen gelezen over de  opening van de Historische Tentoonstelling uit 1919 [19]. Helaas heeft geen van deze bronnen nog verdere informatie opgeleverd over de collectie of de japon.

Van de vier besproken objecten, zou ik stellen dat de wandeljapon, de parasol en de schoenen deel uitmaken van een ensemble. De kleuren van zowel de hoofdstof als het decoratieve lint  komen bij deze drie objecten namelijk goed overeen. Van de schoenen en de parasol is het ook bekend dat bij beide het blauwe band van zijde is. Dit betekent ook dat er een kans is dat de datering van de objecten niet helemaal juist is. Er zit nu een periode van 30 jaar tussen de vroegste datering (de schoenen) en de laatste (de parasol). Het zou kunnen dat dit dichterbij elkaar moet liggen. Het kan ook dat een of meer van de objecten later zijn aangepast om ze overeen te laten komen. 

Over de herkomst van de japon zou ik met voorzichtige zekerheid willen zeggen dat deze uit de collectie van Sophia Lopez Suasso komt. In de tentoonstellingscatalogus staan twee omschrijvingen die zouden kunnen wijzen naar deze japon, beide gemarkeerd met “M.S.” Dit wijst erop dat ten tijde van de tentoonstelling waarschijnlijk bekend was dat deze  japon afkomstig was uit haar collectie. In het schriftje van mevrouw Suasso staan ook twee verschillende opties. Als het inderdaad zo is dat een van die omschrijvingen deze japon betreft, ga ik ervan uit dat deze japon inderdaad uit de collectie van Sophia Suasso komt. Het is niet met zekerheid te zeggen of dit ook betekent dat de japon door haar gedragen is. Het is  namelijk niet bekend of het schriftje alleen haar persoonlijke garderobe betreft, of dat er ook kledingstukken in staan die zij als verzamelstukken kocht. Een manier om te achterhalen of het door haar gedragen is, is om de afmetingen van deze japon te vergelijken met die van een japon waarvan wél zeker is dat deze door mevrouw Suasso gedragen is. Op dit moment is er in de collectie van het Amsterdam Museum geen japon waarvan dat met zekerheid gezegd kan worden, maar het is een mogelijkheid voor de toekomst! 

[1] Hester Wandel, “Verzamelwoede of verzamelbeleid? De geschiedenis van en de waardering voor de
verzameling van het echtpaar Lopez Suasso” (proefschrift, Universiteit van Amsterdam, 1996), 41.

[2] Nancy Jouwe, “Het Stedelijk: een museum in imperialistisch Amsterdam,” Szine 1 (2021): 10. 

[3] Wandel, “Verzamelwoede of verzamelbeleid?,” 59.

[4] Annemarie den Dekker, Rijk gekleed: van doopjurk tot baljapon, 1750-1914 (Bussum: Uitgeverij Thoth, 2005), 6.

[5] “Unlocking Fashion Heritage,” Innovatielabs, bezocht 31 januari 2024,  https://innovatielabs.org/projecten/unlocking+fashion+heritage# 

[6] Innovatielabs, “Unlocking Fashion Heritage.” 

[7] Kathi Martin et al, “Experiments in High Resolution Imaging for Exhibition and Publication of Historic  Fashion: The Drexel Digital Museum Project,” in: Organization, Representation and Description through the  Digital Age: Information in Libraries, Archives and Museums, red. Christine M. Angel en Caroline Fuchs  (Berlijn: De Gruyter, 2017), 271. 

[8] C.Y.A. Chiu en D.T.L. Shih, “Cultural Engagement and Interactive Communication: A Study on the  Implementation of New Media on Museum’s Digital Interpretations,” in: Cross-Cultural Design. Applications in  Health, Learning, Communication, and Creativity, red. P.L. Rau (Lecture Notes in Computer Science, vol 12193,  2020), 263. 

[9] Chiu en Shih, “Cultural Engagement and Interactive Communication,” 263. 

[10] Flavia Loscialpo, “From the physical to the digital and back: Fashion exhibitions in the digital age,”  International Journal of Fashion Studies 3, nr. 2 (2016): 238. 11 Loscialpo, “From the physical to the digital and back,” 238. 12 Innovatielabs, “Unlocking Fashion Heritage.

[11] Loscialpo, “From the physical to the digital and back,” 238. 

[12] Innovatielabs, “Unlocking Fashion Heritage.”

[13] E.J. Kalff, Catalogus van de tentoonstelling van historische kleeding (Amsterdam: ’T Kasteel van Aemstel,  1919), IX. 

[14] Kalff, Catalogus, 9.

[15] Kalff, Catalogus, 10. 

[16] Sophia Lopez Suasso, De klederen die bewaart moeten blijven, 3. 

[17] “Archief van P. van Eeghen,” Gemeente Amsterdam Stadsarchief, bezocht 2 februari 2024, https://archief.amsterdam/inventarissen/details/184/path/3.7. 

[18] Een pdf-document hiervan is te vinden op: https://hart.amsterdam/embed/1765426. 

[19] Zie onder andere: J.H. der Kinderen-Besier, “Over kostuumgeschiedenis en het opstellen van oude kostuums,”  Oude kunst; een maandschrift voor verzamelaars en kunstzinnigen 6, nr. 4 (1921): 77-81; M.C. Kooij-van  Zeggelen, “Historische Tentoonstelling van de Ontwikkeling der kleeding ten bate van de ‘Vereeniging tot  verbetering van het lot der Blinden in Nederland en zijne Koloniën,’ Op de hoogte 16, nr. 12 (december 1919):

Chiu, C.Y.A. en D.T.L. Shih, “Cultural Engagement and Interactive Communication: A Study on the Implementation of New Media on Museum’s Digital Interpretations.” In: Cross-Cultural Design. Applications in Health, Learning, Communication, and Creativity, geredigeerd door P.L. Rau, 259-69. Lecture Notes in Computer Science, vol 12193, 2020.

Den Dekker, Annemarie. Rijk gekleed: van doopjurk tot baljapon, 1750-1914. Bussum: Uitgeverij Thoth, 2005.

Gemeente Amsterdam Stadsarchief. “Archief van P. van Eeghen.” Bezocht 2 februari 2024.
https://archief.amsterdam/inventarissen/details/184/path/3.7.

Innovatielabs. “Unlocking Fashion Heritage.” Bezocht 31 januari 2024.
https://innovatielabs.org/projecten/unlocking+fashion+heritage#

Jouwe, Nancy. “Het Stedelijk: een museum in imperialistisch Amsterdam.” Szine 1 (2021): 5-14.

Kalff, E.J. Catalogus van de tentoonstelling van historische kleeding. Amsterdam: ’T Kasteel van Aemstel, 1919.

Lopez Suasso, Sophia. De klederen die bewaart moeten blijven. Z.d. Loscialpo, Flavia. “From the physical to the digital and back: Fashion exhibitions in the digital age.” International Journal of Fashion Studies 3, nr. 2 (2016): 225-48.

Martin, Kathi, Spencer Lamm, Holly Tomren, Daniel Caulfield-Skrilad en Nick Jushchyshyn. “Experiments in High Resolution Imaging for Exhibition and Publication of Historic Fashion: The Drexel Digital Museum Project.” In: Organization, Representation and Description through the Digital Age: Information In Libraries, Archives and Museums, geredigeerd door Christine M. Angel en Caroline Fuchs, 269-81. Berlijn: De Gruyter, 2017.

Wandel, Hester. “Verzamelwoede of verzamelbeleid? De geschiedenis van en de waardering voor de verzameling van het echtpaar Lopez Suasso.” Proefschrift, Universiteit van Amsterdam, 1996.