Een Volendammer jak met fraaie versiering

Het zondagse kostuum van de Volendammer vrouwen is befaamd. Het wordt, vooral in het buitenland, vaak (ten onrechte) gezien als de Nederlandse nationale dracht.

In Volendam wordt deze zondagse dracht bij feestelijke gelegenheden nog steeds door veel vrouwen, jong en oud, gedragen. Minder bekend, ook in ons eigen land, is de Volendammer dracht voor door de week. Tegenwoordig wordt die niet of nauwelijks meer gedragen.

Deze daagse dracht bestond uit een jak, een rok en een schort. Meestal werd daar een zwarte ondermuts bij gedragen. De kwetsbare kanten hul werd bewaard voor nette gelegenheden en voor de zondag. Een nieuw jak werd niet alleen binnenshuis gedragen. Je kon er ook mee naar de markt of naar de kermis en het was netjes genoeg voor bezoek aan huis. Maar was het een aantal keer gewassen, dan was het nieuwe eraf en dan werd het gebruikt als werkkleding. 

Afb. 1: Volendam, man en vrouw in daagse dracht, foto, maker onbekend, circa 1930-1935, ZZM 026783

Het Zuiderzeemuseum bezit enkele jakken, van blauwe of zwarte katoen met een lijnenpatroon van kleine opgedrukte witte en bruine motiefjes. Ze zijn gevoerd met gestreepte katoen die ook voor schorten werd gebruikt. Opvallend is de voering van het onderste deel van de mouwen: die is effen blauw of groen en dat geeft een mooi effect als de mouwen opgerold worden.

Afb. 2: Jak voor daagse dracht, katoen, Volendam, circa 1925-1950, ZZM B000571

Afb. 3: Jak voor daagse dracht, katoen, Volendam, circa 1950-1960, ZZM 020978

De oudste bewaard gebleven Volendammer jakken dateren van ongeveer 1880. Ze zijn blauw van kleur en hebben een patroon van witte strooibloemen. De motieven in lijnen verschijnen vanaf ongeveer 1900. De zwarte jakken zijn van recenter datum, die werden vanaf ongeveer 1950 gedragen. De stoffen kwamen onder meer uit Oostenrijk, Zwitserland en Duitsland. In de loop der jaren werd het steeds moeilijker om aan deze jakkenstof te komen. Na 1980 was deze stof vrijwel nergens meer te koop.  

Het bijzondere aan deze jakken is dat de vorm in de voorpanden ontstaat door de stof gedeeltelijk in te rimpelen en vast te naaien. Ook de kop van de mouwen en het schootje aan de achterzijde zijn gerimpeld. Dit gebeurt op een ingenieuze manier, zodanig dat de motiefjes weer een nieuw patroon vormen. Dit wordt in Volendam ‘vlagrimpelen’ genoemd. Het is een manier van jakken naaien en versieren die kenmerkend is voor Volendam.

Afb. 4: Jak voor daagse dracht, katoen, Volendam, circa 1950-1960, ZZM 024837 (detail)

Het maken van een jak was voor een ervaren naaister ongeveer 14 uur werk. Het was een uitdaging om met variaties in het rimpelwerk, elke keer weer nieuwe effecten te realiseren. Het is verrassend dat met deze relatief eenvoudige techniek een mooie versiering tot stand kon komen. Ook de eenvoudigste kledingstukken werden met aandacht en zorg gemaakt. En ook hier zit de schoonheid in de details!

Literatuur

Aaf Steur-Sombroek, ‘Het Volendammer jak, een onderzoek naar de herkomst van de stof’, in: Kostuum, Amersfoort 2003, p. 47-58.

Dick Brinkkemper, Aaf Steur-Sombroek, Neel Keizer-Mol, Volendammer Klederdracht, Edam/Volendam 2005.