Verzamelaar van dingen: Jurriaan van den Berg

Dit boek ging mee tijdens een weekend offline. In de stille uren had ik me voorgenomen brieven en kaarten aan vrienden te schrijven, maar daar kwam niets van. Ik wilde doorlezen in dit boek en deed dat. Wat een feest.

Naast een blik op de museale praktijk -het Stedelijk Museum had geen belangstelling voor de collectie Van den Berg- biedt het boek een fascinerende inkijk in het bijzondere karakter van zowel het onderwerp als de auteur. Aan de hand van persoonlijke herinneringen, het rijke archief en gesprekken met mensen die Jurriaan van den Berg hebben gekend tekent en beschrijft Linda Rusconi haar vader. Het is een rijke (auto)biografische zoektocht: een buitengewoon persoonlijk en ge(s)laagd boek: een van mijn lievelingen, naast de boeken over de verzamelingen van Madeleine Albright en Jorunn Veiteberg.

Meestal ga ik vrij plichtmatig door boeken over sieraden heen. Informatie wordt verwerkt op hedendaagsesieraden.nl en vervolgens gaat het boek met preeg in de boekenkast. De preeg dient om aan te geven dat de analoge publicatie op de website is verwerkt. Klaar. Dit ging anders.

Boek over vader

Rusconi maakte met Verzamelaar van dingen een boek over haar vader met scènes uit haar leven en dat van haar vader. Zij beschreef niet alleen een deel van haar jeugd, ook tekende zij naar foto's uit haar jeugd en maakte zij tekeningen van de sieraden uit de verzameling van Van den Berg. Het boek werd op 19 november 2024 feestelijk en onder grote belangstelling in Amsterdam (Nederland) gepresenteerd.

De harde matgrijze kaft oogt ingetogen en schreeuwt niet om aandacht: letters in onderkast op de voorzijde en roodgepreegd linksonder een geometrische voorstelling van twee spitse bergtoppen. Op de achterzijde staat een door Rusconi getekend portret van haar vader die een hoofdsieraad of hoofddeksel van rubber van Maria Blaisse draagt: de Flexicap.

Flexicap

De tekening op de achterflap is gemaakt naar een foto. Bijzonder aan deze illustratie is dat Van den Berg een sieraad draagt. Dragen deed hij namelijk amper: hij bewaarde de sieraden het liefst in nieuwstaat, voor de eeuwigheid. Ook het materiaal van de flexicap is bijzonder in de verzameling van Van den Berg, want rubber was hem eigenlijk te kwetsbaar, te vergankelijk. Het liefst verzamelde hij sieraden van onaantastbare materialen. Ook voor de eeuwigheid.

Op de schutbladen en de pagina's die volgen of eraan vooraf gaan tekeningen in kleur van de sieraden uit de collectie sieraden van Van den Berg op een witte achtergrond. Het betreft slechts een fractie van de verzameling van Van den Berg. Het boek is geen catalogus en pretendeert dat ook niet te zijn. Het is een verslag van een kind op zoek naar haar vader. Als puber duidde Rusconi hem als gevolg van zijn afwezigheid aan als spermadonor. Jaren later leerde ze dat haar vader op het autistisch spectrum zat.

Dat Jurriaan van den Berg geen gangbaar leven leidde was bekend, onder meer door de tentoonstelling Alles of niets, collectie Jurriaan van den Berg in CODA uit 2018, waar een deel van zijn collectie sieraden werd getoond. Het obsessieve karakter van de verzamelaar alsook zijn verzameling werden daar benoemd. Voor de mensen die Van den Berg hebben gekend was dat natuurlijk geen nieuws.

Ik hou van dingen en niet van mensen

Vóór de titelpagina -en dan zijn er al zeven bladzijden met tekeningen (inclusief schutbladen) de revue gepasseerd- een grijs blad met daarop nog eens de rode bergtoppen en daaronder de tekst 'ik hou van dingen en niet van mensen´. Van den Berg was geen makkelijk mens. En voor Rusconi als kind geen leuke vader.

Dan, ook weer op grijze pagina's, in zwarte en deels witte kapitalen de inhoudsopgave. Waarom de meeste tekst in zwart en een paar regels in wit? De vier paragrafen door Liesbeth den Besten, die de collectie een kunsthistorische context geeft, staan in witte letters vermeld. Het tien pagina's tellende essay van Den Besten wijkt af van de andere pagina's in het boek: hier staan zwarte letters op een grijs fond. Het leeuwendeel van de tekst in het boek is van Rusconi zelf: zwarte letters op een wit fond.

Al lange tijd verheugde ik me op dit boek: mijn nieuwsgierigheid naar de drijfveren en het leven van een van de grootste verzamelaars van hedendaagse sieraden in Nederland was groot. Ook was ik benieuwd naar het persoonlijke verhaal van zijn dochter, die kort na de dood van haar vader het idee opvatte een boek te maken over zijn verzameling sieraden. Het boek is opgedragen aan Jack, neefje van Rusconi en kleinkind van Van den Berg. Jack, zoon van de zus van Rusconi, werd een paar maanden na het overlijden van Van den Berg geboren. Hallo Jack, welkom op de wereld! Wat een bijzondere opa heb je en wat fantastisch dat je tante een deel van zijn leven zo mooi heeft vastgelegd.

Archief

Van den Berg stelde een enorm archief samen en Rusconi dook erin na zijn dood. Voor houvast maakte ze tijdens haar onderzoek een tijdbalk met drie thema's: Van den Bergs biografie, zijn verwervingen van sieraden en de geschiedenis van het sieraad. Later voegde Rusconi daar nog een vierde lijn met de gebeurtenissen in het gezin Van den Berg aan toe, omdat al gauw uit de bewaarde agenda 's bleek dat Van den Berg zijn aankopen verbond met gebeurtenissen in zijn gezin. Zo kreeg Marion Herbst bij de geboorte van de auteur de opdracht een sieraad te maken: Rusconi en Herbst zijn namelijk op dezelfde dag geboren: 1 december.

Het archief bevat naast administratieve documentatie rond aankopen veel handgeschreven correspondentie en zakagenda's, die Rusconi regelmatig raadpleegt. Van den Berg uitte zich directer op papier dan in het echte leven. Behalve dat het archief Rusconi inzicht biedt in haar vader roept het ook vragen op.

Het begint met het einde

De inleiding van het liefdevolle boek schetst een somber beeld van een wantrouwende man in een verzorgingshuis. Rusconi beschrijft haar opluchting als haar vader na twee beroertes in een week tijd overlijdt op 73-jarige leeftijd. Ze was bang dat hij wel negentig zou worden. Rusconi somt vragen op die ze met haar onderzoek wil beantwoorden: waarom besluit Van den Berg sieraden te gaan verzamelen? Waarom bezoekt hij elke week het Stedelijk Museum en hoe kan het dat zijn verzameling niet daar in de collectie is beland? Hoe ervoeren de kunstenaars die Van den Berg verzamelde hem als verzamelaar?

In het eerste hoofdstuk vertelt Rusconi over haar eerste bezoek aan Galerie Marzee in 2021. Aan de hand van het archief had ze becijferd dat haar vader in 1989 (van zijn modale salaris) 30.000 gulden heeft uitgegeven in de galerie. Het gezin Van den Berg zit thuis op plastic tuinstoelen: er is geen geld voor inrichting. Ook beschrijft Rusconi het rondje Amsterdam dat ze vrijwel elke zaterdag met haar vader door de stad maakte: langs onder andere het Stedelijk Museum, Galerie Ra én Arnold Cornelisse, patissier, want Van den Berg hield ook van taartjes.

Verderop in het boek komt ook Greet van Geem, moeder van Rusconi, aan het woord. Omdat zij voelde dat Van den Berg met iets bijzonders bezig was liet ze hem (in financieel opzicht) zijn gang gaan, ook al betekende dat soms dat ze wekenlang het wasgoed van 5 mensen op de hand waste, omdat er geen geld was om de kapotte wasmachine te vervangen. Oef.

Neef Rinus

Rusconi voerde gesprekken met mensen die Van den Berg (goed) hebben gekend, waaronder neef Rinus, met wie Van den Berg thuis bij zijn ouders aan de Smitstraat de zolderkamer deelde. Rinus herinnert zich zaken anders dan dat Van den Berg ze heeft vastgelegd. Wat is waar? In ieder geval gingen Van den Berg en zijn neef geregeld gezamenlijk langs bij Galerie Espace in Amsterdam. Van den Berg kocht er een en ander, neef Rinus niet.

Zo verwierf Van den Berg in 1964 een ets van Lucebert. De factuur met belastingzegel is bewaard gebleven en nagetekend door Rusconi. Ook bij Riekje Swart kwam Van den Berg met regelmaat. Hij deed allerlei (vormgevings)klussen voor Swart en paste af en toe op de winkel.

Weg ermee en op reis

Na een bezoek van vormgever en collega Guus Ros (1940), die onder de indruk was van de kunstverzameling van Van den Berg in zijn flat in de Bijlmer, verkocht Van den Berg op Ros' aanraden de collectie en ging op reis. Dat vertelde Ros toen Rusconi hem opzocht. Van den Berg zelf beschreef het einde van zijn beeldende kunst verzameling heel anders. Zijn salaris was niet langer toereikend en ook bood zijn flat onvoldoende ruimte voor de groeiende collectie: Een deel is teruggegaan naar de kunstenaars, een kleiner deel naar musea en de rest naar een veiling. In welke musea zijn stukken van Van den Berg beland? Dat vertelt het verhaal niet. Waar en wanneer delen van de collectie zijn geveild evenmin.

Hoe zien anderen Jurriaan van den Berg?

Rusconi sprak verschillende galeriehouders over haar vader als verzamelaar. Hoe was hij als klant? Dat levert interessante karakterschetsen op.

Wat de reactie van Marion Herbst was op een briefje van Van den Berg waarin hij haar letterlijk voor van alles en nog wat uitmaakt is niet bekend. Drollebak, miesgasser en teringteefje zijn slechts 3 van de 48 woorden waarmee Van den Berg haar de huid volscheldt. Herbst heeft een werk níet aan Van den Berg verkocht maar aan een ander.

Marjan Unger schreef in het bedrijfsblad van De Nederlandsche Bank dat Van den Berg uniek is onder verzamelaars, omdat zijn aankopen niet intuïtief maar weloverwogen zijn. Ook viel Van den Berg op omdat hij langdurige relaties aanging met de makers en regelmatig atelierbezoeken aflegde.

Al staan er vele sieraden in het boek afgebeeld, een catalogus is het niet. Des te leuker, want meestal zijn catalogi een tikje saai en dat is dit boek allerminst. Van Marion Herbst en Onno Boekhoudt zijn de meeste sieraden afgebeeld, dat waren dan ook Van den Bergs lievelingen.

Zo ouder zo kind

Rusconi ontdekte tijdens haar onderzoek dat ze verschillende overeenkomsten met haar vader heeft, zoals de belangstelling voor wedstrijduitslagen van de Amsterdamse voetbalclub Ajax. Ook verstuurden vader en dochter een kaart met een taalgrap aan vrienden en bekenden om het einde van een liefdesrelatie bekend te maken. Een andere overeenkomst -die Rusconi niet benoemt- is de verschillende namen die ze allebei gebruiken. Het is ontroerend om te lezen hoe Rusconi met dit boek dichterbij haar vader is gekomen.