Tussen kracht en kwetsbaarheid: Yinka Buutfelds AGBARA serie

Sinds haar opleiding aan de Design Academy Eindhoven gebruikt Buutfeld haar design om sociale problemen met betrekking tot identiteit, machtssystemen en het menselijk lichaam op de kaart te zetten. Haar afstudeerproject AGBARA uit 2021 verwijst naar het wereldwijde probleem van huidbleken, waarbij het pigment melanine uit de huid verwijderd wordt met producten die schadelijke chemicaliën bevatten, zoals kwik en hydrochinon. De wens om je huid te bleken en daarmee te voldoen aan ‘de’ ideale schoonheidsnorm komt voort uit een lange geschiedenis van witte dominantie. Voornamelijk mensen met een donkere huid worden aangespoord om deze producten te gebruiken. De serie geeft commentaar op de nog altijd doorwerkende impact van koloniale geschiedenis en de invloed van overheersende normen van het Mondiale Noorden op culturen daarbuiten.1

De titel AGBARA, wat 'kracht' betekent in het Yoruba (de meest gesproken taal in Nigeria), reflecteert de intentie achter de werken. Buutfeld, die haar wortels in Nigeria heeft, zet ons met haar serie aan tot nadenken over de kracht die diep in onszelf zit en niet afhankelijk is van waardering van buitenaf. De draagbare kunstwerken zijn geïnspireerd op de Manilla-sieraden uit West-Afrika. Deze werden in het verleden gebruikt als valuta tijdens de slavenhandel en vaak als sierelement in huiselijke sferen gebruikt.2 De gewelddadige geschiedenis met betrekking tot deze sieraden heeft de Europese geschiedenisboeken niet gehaald. Juist daarom kiest Buutfeld bewust voor dit symbool van slavernijhandel, en transformeert het tot iets moois: een viering van het lichaam.

Op het eerste gezicht lijken de Agbara Statement Arm Bracelet en Leg Charm sculpturale accessoires. Pas als je beter kijkt, ontvouwt zich een complex en gelaagd verhaal. De sieraden lijken een beschermende functie te hebben, maar doordat Buutfeld de ruwe scheepstouwen met bleekmiddelen behandelt, worden de schadelijke effecten van huidbleekmiddelen opeens pijnlijk tastbaar. Het materiaal is tegelijk sterk en fragiel. Het gebleekte scheepstouw en de keramiekparels, gemaakt in samenwerking met keramisch kunstenaar Sterre ter Beek, benadrukken de tegenstelling tussen het zachte, kwetsbare lichaam en de harde realiteit van schadelijke schoonheidsnormen.  

Bij de Arm Bracelet lijken de verfomfaaide uiteinden van de draden uit het strak omhulde touw te breken. Ze breken op deze manier zowel symbolisch als letterlijk uit de ketenen van dominante, witte schoonheidsidealen. Ook de strak omwikkelde touwen van de Leg Charm, het beenstuk, suggereren een beklemming. De lange hangende koorden zijn zo in elkaar verstrengeld dat het lijkt alsof delen ervan afgekneld worden. Het werk laat zien dat de agressieve chemicaliën in huidblekers niet alleen het pigment melanine verwijderen, maar ook het lichaam fysiek beschadigen. 

Buutfeld ontwikkelde haar afstudeerproject AGBARA in het TextielLab van het TextielMuseum. Ze werkte op de afdeling passement, een verzamelterm voor decoratieve textielproducten zoals banden, franjes en koorden. De dikke koorden van Buutfeld zijn machinaal gevlochten, getouwdraaid en gegimpt op 19e- eeuwse machines. Door een enorme hoeveelheid garen, plus een boormachine en gewichten te gebruiken, zijn de garens heel strak om de oude scheepstouwen gewonden. Dit geeft Buutfelds werken hun strakke, sterke look. De werken stralen letterlijk agbara (kracht) uit. Toch blijft er een zekere tederheid en zachtheid behouden in haar werk en de boodschap ervan, door voor textiel als medium te kiezen. De kracht van het medium schuilt juist in deze combinatie: ondanks het zachte uiterlijk en achterhaalde/historische associaties met zachtaardigheid, slaagt textiel/het werk erin om sterke en urgente thema’s aan te kaarten. 

Het bijzondere werk van Buutfeld is niet onopgemerkt gebleven. In 2023, twee jaar na de ontwikkeling van het werk in het TextielLab, koopt het TextielMuseum twee van de zes stukken uit de AGBARA serie aan. Deze zijn opgenomen in de deelcollectie draagbare objecten en sieraden van textiel, binnen de deelcollectie beeldende kunst. Doordat deze draagbare objecten niet primair bedoeld zijn om te worden gedragen, maar een conceptueel verhaal vertellen, overstijgen ze bestaande kunstdisciplines. Ze functioneren als body-related art: een kunstvorm die het lichaam als uitgangspunt neemt, maar een bredere betekenis krijgt in de context van beeldende kunst.  

Met haar AGBARA serie opent Buutfeld een belangrijke dialoog over schoonheid, identiteit en de destructieve invloed van maatschappelijke normen, geworteld in koloniaal gedachtegoed. Haar werk herinnert ons eraan dat kunst een krachtig middel kan zijn om verhalen te vertellen en bewustwording te creëren.

1. Het Mondiale Noorden verwijst niet zozeer naar een geografisch afgebakend gebied in de traditionele zin, maar eerder naar de relatieve macht en rijkdom van landen in verschillende delen van de wereld, zoals Noord-Amerika, Europa en Australië. Deze term wordt veelal gebruikt in plaats van de eurocentrische termen Westers en niet-Westers. Bron: Understanding the Global North and Global South.

2. Lees meer over Manillas op de website van het Scheepvaartmuseum.