Kleding in Perzië en Iran: de overjas

De overjas maakte in Perzië, het tegenwoordige Iran, een lange ontwikkeling door. Van praktische kleding voor ruiters en soldaten ontwikkelde het kledingstuk zich tot geliefd garderobe stuk voor dames en heren. Na eeuwen verdween de overjas. Sinds de Islamitische Revolutie is de jas echter weer terug in het modebeeld van Iran.

Meden mantel

In oude Griekse bronnen zijn een aantal verwijzingen te vinden naar een zogenaamde  “Meden mantel” die door Perzische koningen (678 v.Chr. – 549 v.Chr.) bij plechtigheden werd gedragen. Er bestond ook een soort bovenkleed gekoppeld aan de cavalerie, ruiterijkleding die gedragen werden tijdens de Perzische periode, vergelijkbaar met de zogenaamde Median robe, of Meden mantel. Deze jas werd "candys" genoemd door de Grieken; de oorsprong van dit woord wordt betwist.

Vanaf ongeveer 4000 voor Christus tot 1979 heeft Perzië diverse imperia en dynastieën gekend. Lang niet altijd waren dat inheemse dynastieën, het land werd ook bestuurd door Griekse, Arabische, Mongoolse en Turkse dynastieën. Ieder imperium en iedere dynastie had zijn eigen mode en dat heeft invloed gehad op de Perzische mode.

Vandaag de dag verstaan we onder het begrip kaftan of caftan (xaftan): een loszittend enkellang gewaad met mouwen, vaak met decoratieve trimmen aan de hals en manchetten (voor mannen van status) dat oorspronkelijk uit het oude Perzië komt.

Lange jassen of kaftans werden zowel door mannen als door vrouwen over hun kleding gedragen. Eigenlijk was de “kaftan” van oorsprong oorlogskleding. Soldaten droegen de lange jas of kaftan onder hun harnas.  De textuur was zo zacht, licht en glanzend dat  het zwaard er bij wijze van spreken over gleed.

De kaftan was eeuwenlang populair onder mannen en vrouwen maar wordt in het Midden-Oosten opvallend genoeg tegenwoordig voornamelijk nog door vrouwen gedragen. En in het gebied dat geldt als de bakermat van het kledingstuk, Iran, is de "kaftan" in de hedendaagse kleding en mode niet bekend. Het gelijkwaardige kledingstuk in het oude Perzië is beter bekend als “khalat”, een overjas met een langte tot over de knie, van voren open en met lange mouwen.

Vanwege de textielhandel, ook met Europeanen werden mode-elementen overgenomen. De introductie van Europese kleding en zijn populariteit aan het Perzische Hof vond plaats in de Safavid periode en had een impact. Ook andersom. Een bekende Perzische modevolger was Sir Rober Shirley, een Engelse reiziger, avonturier en de ambassadeur van Shah Abbas Safavi (1588-1629).

Rond het midden van de 19e eeuw start het moderniseringsproces in Perzië. Vooral de kledingstijl in de hogere sociale klasse veranderde enorm maar voor de gewone mensen veranderde er weinig. Tegen het einde van de 19e eeuw werden de veranderingen in kleding steeds duidelijker.

In 1935 resulteerde de seculariseringspolitiek van Reza Shah Pahlavi (sjah van Iran (Perzië) tussen 1925 tot 1941) in de afschaffing van islamitische (verhullende) kleding voor vrouwen. Met de Islamitische Revolutie van 1979 kwam er na 45 jaar een einde aan deze kledingvrijheid voor vrouwen in Iran.

Vrouwen worden tegenwoordig weer geacht hun haar te bedekken in het openbaar, en over hun gewone kleding een soort manteaux te dragen om zoveel mogelijk hun vrouwelijke vormen te verhullen. Als gevolg van de Islamitische Revolutie zijn de overjas en kaftan weer terug in de mode van Iran!

• Gheibi, M. (2006): An 8000-Year History of Persian Costume.
• Kokh, H. (1996): Es kündet Dareios der König.
• Price, M & Waibel, Z. (2012): Iran: 5000 years of clothing, jewelry and cosmetics.
• http://ancient.eu/
• http://iranicaonline.org/
• http://laylaslist.nl/
• https://handwerkwereld.wordpress.com/tag/zijde/
• Pooshema / Instagram