Tiraz: het mysterie van het Oosterse wens-hemd

De laatste jaren is er in de modewereld een groeiende populariteit te zien van verschillende, op de Islamitische cultuur geïnspireerde stijl, beelden en symbolen. Denk aan de verschillende herinterpretaties van de kaftan, het gebruik van prints van zogenaamde Arabesk tegels, Perzische tapijten, motieven, vormen uit de Oosterse architectuur en kalligrafie.

Perzische en Arabische kalligrafie

Kledingontwerpers in het hele Midden-Oosten maken steeds vaker gebruik van Perzische en Arabische kalligrafie in hun ontwerpen. Letters geschreven op shirts, sjaals, handtassen en accessoires worden door velen ontworpen en gedragen om de eigen taal en cultuur in de mode te houden. Deze populaire trend doet mij aan “tiraz” te denken en aan een prachtig wens-hemd met de naam van Shah Abbas I in de collectie van het Nationaal Museum in Iran.

Het woord tiraz is ontstaan in het Sassaniden Perzië (224 - 651 na chr.) en betekent borduurwerk of borduren. De oudste voorbeelden van tiraz zijn echter geen geborduurde letters maar textiel versierd met kleurrijke medaillons, dieren of andere motieven.

Met de verspreiding van de Arabische cultuur in Perzië werd tiraz een zeer populair decoratief element voor kleding. De textiel bevatte vaak de naam van de heerser of de naam van de eigenaar van het kledingstuk en zinnen met loftuitingen voor God of andere inscripties.

Interessant is een beeld Koningin Napirasu van Elam (1340-1300 voor chr.). Zij draagt een jurk met inscriptie op de voorzijde van de rok in het Elamitisch. Deze tekst geeft de naam en titels van de koningin weer, doet een beroep op de bescherming van de goden en beschrijft de rituele offers aan hen. Onderzoekers denken dat Koningin Naprisasu daadwerkelijk kleding moet hebben gehad met dergelijke teksten.

In Perzië werd in de Safavid Periode (16e eeuw) kleding met religieuze-en beschermende geschriften populair. Zogenaamde wens-hemden werden gebruikt in tijden van crisis, zoals oorlog, ziekte en voor de bescherming tegen het kwaad en slechte voortekenen. Ook de doden werden bij hun begrafenis bedekt met dergelijke stoffen om hen in het hiernamaals te beschermen. Zo zou het hemd hun identiteit kunnen onthullen als vrome Moslims ten tijd van het Laatste Oordeel.

Een onbekend maar interessant gebruik is te vinden in Centraal en Zuidoost Iran. Het naaien van zogenaamde wens-overhemden is daar een ritueel van meer dan honderd jaar. Vrouwen van Yazd (Centraal Iran) en Kerman (Zuidoost Iran) voeren op de 27ste dag van de Ramadan op bepaalde uren speciale gebeden uit. Om de beschermende kracht te behouden worden de stoffen voor het maken van wens-overhemden niet met schaar geknipt maar met een mes. De wens-hemden zijn bedoeld om zieken te genezen en om een geschikte partner te vinden!  (P.S: Het ritueel is niet bekend bij iedereen!) 

Koranteksten op een jurk?

De meeste ontwerpers die geen Arabisch kunnen lezen bekijken Arabische kalligrafie puur vanuit esthetisch perspectief. Een duidelijk geval van culturele toeeigening. Denk bijvoorbeeld aan de (Koran) jurk van Karl Lagerfeld voor modehuis Chanel. In 1994 ontwierp hij een strapless jurk voor Claudia Schiffer, met verzen uit de Koran als print op de jurk. Maar voor Lagerfeld pakte het niet al te positief uit: hij werd gedwongen om de jurk uit zijn collectie te halen..

• Price, M & Waibel, Z. (2012): Iran: 5000 years of clothing, jewelry and cosmetics.
• Over het maken van wens overhemden in hedendaags Iran zie hier
• Meer over het beeld van Napirasu, zie hier 
• http://english.alarabiya.net/en/life-style/fashion-and-beauty/2013/12/24/Clothes-designers-use-calligraphy-to-ensure-Arabic-isn-t-written-off.html
• http://the-polyglot.blogspot.nl/2010/12/are-western-fashion-designers-ready-to.html