Een Achterhoekse aflegmuts

In het algemeen was het hoofd van de streekdracht dragende vrouw altijd bedekt door een muts: van slaapmuts, werkmuts en opknapmuts tot de zondagse muts. Dit gold ook voor degenen die waren gestorven - ook zij droegen meestal een muts. Soms was dit een reguliere ondermuts, slaapmuts of daagse muts, maar dikwijls een speciale aflegmuts. Normaliter was dit een eenvoudig katoenen of linnen mutsje, alhoewel we ook andere varianten tegenkomen.

Onze aflegmuts heeft een bol gemaakt van effen witte katoen met hieraan een brede strook van dun (vloei)papier. Het papier is kunstig gevouwen, al zie je hier weinig tot niets van als deze muts gedragen wordt. Deze brede achterstrook is ook wat de muts anders maakt: tijdens het dragen zie je namelijk weinig tot niets van deze strook, doordat de draagster erbovenop ligt. Het bijzondere van deze muts is dat hij bewaard is gebleven. Aflegmutsen zien we normaliter weinig; ze gingen namelijk met de overledene mee het graf in. Dat deze muts wel bewaard is gebleven, zou kunnen komen doordat de lokale mode qua aflegkleding is veranderd, waardoor deze muts ouderwets was geworden. Een andere mogelijke oorzaak zou kunnen zijn dat de eigenaresse uit de dracht is gegaan, waardoor de aflegmuts nooit is gebruikt.

Om deze muts beter te kunnen plaatsen, ben ik haar gaan vergelijken met andere soorten mutsen. De aflegmuts behoort tot het zogenoemde knipmutstype: een muts met een T-naad, een geplooide voorstrook en een afhangende (geplooide) achterstrook. Onze aflegmuts heeft deze kenmerken, alleen heeft het geen voorstrook. De bol van onze muts bestaat uit drie delen: een baan midden over en aan weerszijden een zijpand. Hiermee lijkt deze muts op de zogenoemde baanmuts - een type knipmuts dat werd gedragen in Winterswijk en de nabije omgeving. Deze muts heeft midden over de bol een kantstrook, met aan weerszijden een stuk kant dat in model van het zijpand is geknipt. 

De achterstrook is ook qua lengte ongeveer gelijk aan onze aflegmuts. Naast de lengte, is een andere overeenkomst dat deze geplooid is met kleine plooitjes. Onze aflegmuts heeft geen stofplooien, maar wel smalle gevouwen banen papier. Wanneer je deze banen uittrekt, komt er een gevouwen papieren waaiervorm tevoorschijn. Een voorstrook ontbreekt bij onze aflegmuts. Op de vraag waarom deze muts geen voorstrook heeft, heb ik geen antwoord kunnen vinden.

Op basis van de overlevering en vergelijking met de Winterswijkse baanmuts denk ik de muts te kunnen plaatsen in de omgeving van Winterswijk. Of dit type aflegmuts algemeen was in de Achterhoek, of dat dit een specifieke lokale variant is, heb ik nog niet kunnen achterhalen. Informatie over afleggoed en aflegmutsen is in het algemeen vrij schaars en voorbeelden weinig tot niet voorhanden. In totaal zijn er drie van deze baanmutsen bij mij bekend, alle drie zonder enige achtergrondinformatie. Dat komt doordat erover dit onderwerp niet openlijk werd gesproken en deze objecten zelden tot nooit werden aangeboden. Als er iemand is die meer weet over deze of een soortgelijke muts zou kunnen vertellen, dan houd ik mij graag aanbevolen.

Header: Zijaanzicht van de aflegmuts. Fotograaf: Jan Tasma, object in eigen beheer.

Mutsen en streekdrachten in Gelderland en Overijssel, D.W. Woertman – J. Herbert

Overijsselse streekdrachten – weerspiegeling van voorbije mode, Wielent Harms